Iedereen kent de maretak (gui [FR], mahrenest [DU] of mistletoe [EN]), de bolvormige wintergroene dwergheester die op de takken van bomen groeit. Ze worden vooral zichtbaar in herfst en winter als de bladeren vallen.
(Bron: publicatie Bourgondische Zaken)
Het is een vreemd gezicht, een struik die zo groeit (vooral op populieren, fruitbomen, acacia’s en meidoorns, maar ook eiken en esdoorns). In de literatuur wordt het een halfparasiet genoemd, die voor water en zouten (mineralen) afhankelijk is van zijn gastheer, maar die zelf koolhydraten produceert voor de eigen groei, De maretak geeft er helemaal niets voor terug aan de gastheer, sterker nog, als na verloop van tijd meerdere maretakken op een boom groeien, kan de boom daar behoorlijk onder lijden, vooral fruitbomen.
De maretak komt in Limburg vrij algemeen voor, maar is ook elders in Nederland wel te vinden. In Frankrijk, in het oosten van België en in Duitsland zelfs veelvuldig. In Nederland is de plant sinds 2017 niet meer wettelijk beschermd.
De pit van de bessen is giftig.
De maretak (Viscum album) is tweehuizig, de mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen komen niet op dezelfde plant voor. Er bestaan dus zowel mannelijke als vrouwelijke maretakken. Alleen de vrouwelijke maretakken hebben in november/december glanzende witte bessen. De bessen bevatten een taai slijmerig vruchtvlees en de zaden in de bessen zijn zeer giftig. De bessen werden in de middeleeuwen gekookt tot vogellijm. Dit werd op stokjes gesmeerd en daarmee werden vogeltjes gevangen. In de 13e en 14e eeuw was dit een volkomen geaccepteerde bezigheid.
De vogels (vooral lijsters en merels) zorgen voor de verspreiding van de maretak, vandaar ook dat de maretakken in de boomkruinen voorkomen. De vogels eten de bessen en de onverteerbare zaden komen via de ontlasting weer naar buiten. Vallen de uitgescheiden zaadjes op takken van een geschikte boom dan kan het zaad succesvol ontkiemen. Het komt ook voor dat vogels de bessen eten en dan zelf de kleverige zaden direct tegen een tak plakken als ze de snavel schoonwrijven. Bij het ontkiemen van het zaad dringt de zuigwortel door de bast van de tak en vertakt zich in het spinthout.
Volksgebruik en (bij)geloof
Aan veel wintergroene bomen en heesters worden allerlei ‘magische’ krachten toegedicht. Zo ook de maretak. Keltische, in wit geklede druïden sneden tijdens de midwinterceremonie graag heilige maretakken van eikenbomen met een gouden sikkel voor hun rituelen en geneeskrachtige drankjes. De afgesneden plant mocht de grond niet raken en werd in witte doeken opgevangen. De toverdrank van Panoramix (uit Asterix en Obelix) bevatte maretak en werd uiteraard met een gouden sikkeltje geoogst. Volgens de druïden bracht de maretak vrede en iedereen die onder de maretak stond moest onmiddellijk zijn wapens laten vallen.
Ook werd de maretak aan de balken van stallen gehangen en diende om kwade geesten te verjagen en zo het vee vruchtbaar te houden.
In de 18e eeuw ontstond er in de Engelstalige wereld een variant; elke vrouw die onder een mistletoe stond mocht zonder pardon gekust worden. Dat viel niet altijd goed, maar als je niet gekust werd onder de mistletoe gaf dat natuurlijk ook te denken. Men plukte eerst een besje van de misletoe voordat er gekust werd. Waren de bessen op dan mocht er niet meer gekust worden. Tegenwoordig doet men niet meer zo moeilijk over een besje meer of minder.
Veel bijnamen
De maretak kent veel benamingen en de plant wordt ook wel boomkruid, duivelsgras, duivelsnest, hamschel, hamspoen, heksennest, holster, hulster, kersterhout, lijmkruid, mattekruid, mistel, mistletoe, priemst, raamsch, slangentong, viscus en vogellijm genoemd.
De naam ‘Mare’ betekent heks, nachtmerrie, kwelgeest of spook.
Foto's
Foto 1: De maretak met de glanzende kleverige bessen
Foto 2: Een boom lijdt bij een overdaad aan maretak
Foto 3: Een maretak in een esdoorn
Foto 4: Het uitsnoeien van maretakken in een fruitboom (bij https://www.maisonmougny.nl/ )
Foto 5: De fruitboom na de grondige snoeibeurt (bij https://www.maisonmougny.nl/ )
